به نوشته هرودوت در سال 522 پیش از میلاد، پس از قتل بردیای دروغین، هفت تن از بزرگان ایران، برای تشکیل حکومت آینده ایران به مناظره نشستند. در مناظره‌‌ای که میان بزرگان ایران شکل گرفت اوتان، نظامی مردم‌سالارانه بر پایه دموکراسی را پیشنهاد کرد و دیگر انواع حکومتی را به چالش کشید. در مقابل مگابیزوس در دفاع از الیگارشی سخن گفت. اما داریوش با دفاع از نظام سلطنتی، آن را بهترین نوع حکومت دانست. چهار مرد دیگر نیز طرف داریوش را گرفتند. در نهایت این مناظره به نفع داریوش به پایان رسید و او به شاهنشاهی رسید.

سقراط در سال 439 پیش از میلاد یکی از اولین سخنرانی‌های بزرگ را در دفاع از خود بیان می‌دارد. اجتماع آتنیان که نتوانسته بودند پاسخش دهند وی را به مرگ محکوم می‌کنند،‌چرا که با او موافق نبودند. سقراط حکیم برای ابطال نظریات سوفسطاییان از این شیوه بهره جست.
با آمدن ارسطو،‌این امر سر و سامانی پیدا کرد. وی کتابهای زیادی نوشت، از جمله کتاب طوبیقا، که در جدل و روش مجادله و رد سوفسطایی‌ها است.
با برخاستن امپراتوری روم، از افراد برجسته‌ای که در شکل‌گیری مناظره و گفتمان اثرگذار بودند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
سیسرون (106 تا 43 پیش از میلاد) که یک وکیل،‌فیلسوف و سیاستمدار بود و روش‌های بازیگری را برای آنکه بتواند سخنوری توانا شود آموخته بود ، کتاب «De Oratore» را که یک گفت‌وگوی فلسفی یا گفتمان دیدگاه‌های مخالف توسط دو چهره مخالف بود، را به نگارش درآورد.

مارکوس کوئنتیلی (زاده 35 میلادی) رساله دوازده جلدی در علوم بلاغی تحت عنوان «lnstitutioOratoria» (ترجمه: تاسیس بلاغی) را در پیرامون سخنرانی عمومی و مناظره نوشت.
در میان مسلمانان، فن مناظره پس از گسترش علم کلام و فقه پدید آمد، زیرا فقیهان و متکلمان ناگزیر بودند برای اثبات آراء و عقاید خود استدلال کنند. به همین جهت، با استفاده از منطق ارسطو، به مرور آداب بحث و مناظره را تدوین کردند. برای به سامان آوردن آن و پرهیز از مغالطه‌ها و سفسطه‌ها از میان ایرانیان، دانشمندانی چون ابوعلی‌سینا و خواجه‌نصیرالدین طوسی به تنظیم قواعد علم منطق اهتمام ورزیدند. راغب اصفهانی – از بزرگان کلام، حکمت، لغت و تفسیر و اخلاق – درباره مناظره می‌گوید: مناظره عبارت است از گفت‌وگو و نکته‌بینی طرفین رو در رو، و به میان آوردن هر آنچه به آن معتقد است. صاحب کتاب قرب الموارد – سعید خوری شرتونی لبنانی – می‌گوید: مناظره علمی است که به‌وسیله آن، آداب طرق اثبات مطلوب و نفی آن، یا نفی دلیل با خصم، شناخته گردد یا علمی است که در آن قوانین مباحثه مندرج است. صاحب نفایس الفنون – شمس‌الدین آملی – در تعریف دیگری می‌نویسد: مناظره نظراست به بصیرت از جانب مستدل به وسایل، در نسبت واقعه میان دو چیز از برای اظهار صواب. مرحوم مظفر در کتاب المنطق ضمن بحث از جدل گاهی مناظره را به جای جدل به‌کار می‌برد. بنابراین نام مناظره، جلساتی را در ذهن تداعی می‌کند که در آن حداقل دو نفر در حضور فرد یا افرادی به‌عنوان داور (حکم) درباره موضوعی بحث می‌کنند. مناظره بدین معنا همان است که علی‌پاشا صالح در کتاب آداب‌المناظره، آن را مناظره رسمی نامیده است. این نوع مناظره از قدیم‌الایام در میان فارسی‌زبانان معمول بوده و به‌ویژه بعد از اسلام رواج بیشتری یافته است.

دارالمناظره در زمان مأمون، جایی بوده که بزرگان و دانشوران دربار در آن گرد می‌آمدند و درباره مسائل علمی بحث و مناظره می‌کردند.
در ادب فارسی، مناظره بر مبنای «سؤال و جواب» است و این هر دو خاص شعر فارسی است و قبل از اسلام هم در ادبیات ایران سابقه داشته است و مثلاً در منظومه درخت آسوریک که مناظره‌ایست بین نخل و بز، دیده می‌شود.]

نخستین شاعری که به نوع ادبی مناظره پرداخت، اسدی صاحب گرشاسب‌نامه و لغت فرس اسدی است. از او مناظره‌هایی به نام‌های مناظره آسمانی و زمین، مغ و مسلمان، نیزه و کمان، شب و روز، عرب و پارسی بجا مانده است. همچنین در اشعار ناصرخسرو نیز مناظره به‌کار رفته است.
مناظره گاهی به‌صورت نثر است. در گلستان سعدی جدال سعدی با مدعی، نمونه یک مناظره منثوراست. از شاعران معاصری که به مناظره توجه داشته می‌توان به پروین اعتصامی اشاره کرد.

در حال حاضر مسابقات مناظره در خارج از ایران به عنوان یک فعالیت جدی در دانشگاه ها انجام می شود. پیشینه اجرای این مسابقات در این کشور ها باعث شده تا مدل هایی استاندارد نظیر: مدارس فریب، پارلمانی بریتانیا، مدارس جهانی، کارل پوپر و… برای انجام مناظرات بوجود آیند. این مسابقات با عنوان ” مسابقات قهرمانی جهان ” در کشورهای مختلف و با حضور دانشگاه هایی از کشور های چون: استرالیا، انگلستان، ایالات متحده، کانادا، ایرلند، نیوزلند، فیلیپین، سنگاپور، آفریقای جنوبی، مالزی، پاکستان، یونان و … ( به ترتیب کسب مقام قهرمانی در مسابقات) برگزار گردیده است. دانشگاه های Vacouver، Dublin ، MMU ، Singapor ، Toronto ، Glasgow ، Sydney ، Ateneo و … بییشترین قهرمانی را از سال 1981 تا 2010 کسب کرده اند.